Zamysł tego projektu zrodził się z powodu wciąż istniejącej i narastającej nienawiści i konfliktów – nadal trudnych do zrozumienia. Wspólnie wypracowano modelową koncepcję stawiania „ekspertyz”, dotyczących newralgicznych momentów z przeszłości, a których zapisy miały być uzgadniane przez dwie strony. Po roku współpracy w ramach projektu przeprowadzono wiele kwerend archiwalnych, opracowano wiele relacji, z których wyłaniał się wyrazisty obraz naszej podległości imperium sowieckiemu. Tutaj szczególne uznanie należy się koordynatorom projektu: Piotrowi Mitznerowi i Aleksandrowi Gurjanowowi (po stronie rosyjskiej). W mniejszym stopniu udawało się udokumentować relacje na linii Polska – Ukraina, gdzie widoczne było wyraźne napięcie.
Podjęliśmy to zadanie, uznając, że ta część Europy stała się miejscem niebywałej nienawiści, konfliktów, zbrodni – nadal trudnych do zrozumienia. Wypracowaliśmy na rzecz programu modelową koncepcję ‘ekspertyz’ – uzgadnianych przez dwie strony zapisów tych momentów z przeszłości, które rodzą największe napięcia między danymi dwoma narodami. (…) Doświadczenie „Wspólnego Miejsca” pokazało, że trzeba pracy z dwóch stron, że ważne jest współautorstwo owych ‘ekspertyz’ – wiedza jednej strony wymaga dopełnienia przez drugą. (…)
Cztery miesiące później (6-8 października) w ‘Kole Podkowy’ odbył się kolejny nasz zlot, tym razem polskich i rosyjskich badaczy zbrodni sowieckich” ‘Związek Radziecki – Polska 1919-89. W kręgu imperium”. Na spotkanie – współfirmowane przez Forum Europy Środkowo-Wschodniej przy Fundacji Batorego oraz NIPC ‘Memoriał’ – przyjechali memoriałowcy z Moskwy, Riazania, Syktywkaru, Workuty, Pietrozawodska, Ałma-Aty, Lwowa, a także pracownicy archiwów państwowych i placówek badawczych z Polski, Rosji, Białorusi, Czech, Litwy, Niemiec, Rumunii, Słowacji i Ukrainy.
(…) Jak za sprawą tego imperium mogła powstać swoista międzynarodówka terroru, tak teraz, by zbadać jego żniwo, potrzeba współpracy wyzwolonych społeczeństw” [opis projektu w: Zbigniew Gluza, Odkrycie KARTY. Niezależna strategia pamięci. Ośrodek KARTA, Dom Spotkań z Historią 2012, s.176-177].
W efekcie działania projektu zrealizowane zostały, m.in.: cykl 11 spotkań „Polacy-Ukraińcy 1918-48. Trudne pytania” (także publikacja pod tym tytułem), podjęta i po 10 latach sfinalizowana praca nad „Międzynarodowym Słownikiem Dysydentów” (obecnie w 2018, po wielu latach – wystąpiliśmy wraz z rosyjskim „Memoriałem” – do NED-u o środki na jego upowszechnienie w wersji rosyjskiej!) oraz ustanowiony program „Indeks represjonowanych” (baza informacji o obywatelach polskich represjonowanych na terenach ZSRR i pod okupacją sowiecką – gromadzona we współpracy z „Memoriałem” nie tylko w Rosji, ale także na Ukrainie, w Kazachstanie i.in) i wiele innych bilateralnych i wielostronnych działań. (Dzięki kontaktom, jakie mieliśmy realizując „Indeks represjonowanych” i „Międzynarodowy słownik dysydentów” – mogliśmy prowadzić także projekt poszukiwania żołnierzy amerykańskich zaginionych podczas II wojny światowej oraz w okresie zimnowojennym – w całej Europie).
Program „Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia” był finansowany przez NED, aż do czasu wycofania się funduszy amerykańskich z Polski w 2001 roku, co praktycznie załamało możliwości finansowania tej tematyki.
Powodzenie tego programu (oceniane przez jego „twarde” efekty, jak choćby „Międzynarodowy słownik Dysydentów” czy serię „Polska-Ukraina trudne pytania” oraz „miękkie”, jak choćby stałą współpracę (opartą na olbrzymim zaufaniu i przyjaźni) z moskiewskim „Memoriałem”, a także przeświadczenie, że dziś, 25 lat później sytuacja wzajemnych relacji między państwami i społeczeństwami Europy Wschodniej jest co najmniej w regresie, skłania do powrotu do tamtej koncepcji i pilnego szukania możliwości jej realizacji – i to w sposób nie doraźny (jak KARTA to cały czas próbowała robić), ale w sposób systemowy i stabilny!
