U źródeł narodzin Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” leży działalność Teatru NN, który powstał w roku 1990. Dokładnie 11 maja 1990 roku o godz. 17.00 odbyła się w Bramie Grodzkiej pierwsza jego premiera „Wędrówki niebieskie”.
Działalność Teatru NN rozpoczęła się tuż po upadku komunizmu, w okresie wielkich zmian politycznych i społecznych zachodzących w tamtym czasie w Polsce. Wszystko co robiłem wcześniej – do roku 1990, całe moje bycie w teatrze – wyrastało z buntu wobec systemu politycznego w którym żyłem i z którym głęboko się nie zgadzałem. Nazwanie Teatru – „NN” miało podkreślić odcięcie się od tamtej przeszłości i rozpoczęcie zupełnie nowego etapu w życiu. Chciałem zbudować mój teatr od nowa – bez żadnych odniesień do tego co było. W chwili gdy w 1992 r. Brama Grodzka stała się naszą siedzibą Teatr NN przestawał być już tylko Teatrem . Dotarliśmy do końca pewnej artystycznej drogi którą szliśmy przez wiele lat.
Pamięć – Miejsce – Obecność:
Ze względu na swoją siedzibę – Bramę Grodzką, prowadzącą do nieistniejącego już Miasta Żydowskiego, Teatr zaczął odkrywać pamięć o tym miejscu. W czasie wojny dzielnica żydowska została zniszczona. W przestrzeni miasta powstało po niej puste miejsce. Przez lata mieszkańcy miasta zapomnieli o swoich żydowskich sąsiadach, o tym co się tu wydarzyło.
Nasza obecność w tym miejscu – w Bramie, oznacza wzięcie odpowiedzialności za pamięć z nim związaną. Stąd nazwa naszego programu „Pamięć – Miejsce – Obecność”. Podkreślamy w nim historyczne i symboliczne znaczenie Bramy Grodzkiej, będącej dawniej przejściem pomiędzy Miastem Chrześcijańskim i Miastem Żydowskim, jako miejsca spotkania – łączącego różne narody, tradycje i religie. To w tej Bramie jak w Arce Pamięci zaczęliśmy ocalać stare fotografie, dokumenty, wspomnienia. Te wspomnienia stanowią niezwykłe – bo mówione, Archiwum najnowszej historii Lublina.
W przestrzeni wokół Bramy – tu gdzie kiedyś było Miasto Żydowskie Teatr NN zrealizował wiele działań artystycznych odkrywających pamięć o przeszłości, ale też będących opłakiwaniem ofiar Zagłady.
Powstanie Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”:
W roku 1998 decyzją Rady Miasta w Lublinie został utworzony Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”. Obecnie Ośrodek prowadzi swoją działalność w trzech miejscach: W Bramie Grodzkiej, w Trasie Podziemnej (Trybunał) i w Domu Słów (ul. Żmigród). Wszystkie te miejsca łączy to, że opowiadają o historii miasta. Od roku 2017 Ośrodek otworzył i stał się opiekunem „Szlaku Pamięci” lubelskich Żydów.
Ośrodek w wielu swoich programach używa na dużą skalę nowoczesnych technologii. Dzięki temu realizowane są one także w zupełnie nowej przestrzeni kultury jaką jest Internet. Przez lata Ośrodek stał się interdyscyplinarną instytucją kultury której program powstaje na przecięciu działalności naukowej, muzealniczej, dokumentacyjnej, wydawniczej, edukacyjnej, artystycznej i animatorskiej. Gromadzi ona wiedzę o Lublinie związaną z jego historią, dziedzictwem kulturowym, architekturą, przestrzenią (urbanistyka). Zasoby te Ośrodek wykorzystuje m. in. w realizowanych programach animatorsko – edukacyjnych adresowanych dla szkół.
Inne programy Ośrodka:
Od roku 2005, w 25 rocznicę Lubelskiego „Lipca ᾽80” i powstania „Solidarności” Ośrodek rozpoczął realizację programów nawiązujących do tych właśnie najnowszych wydarzeń w historii Polski. Jednym z nich jest projekt „Siła wolnego słowa” dokumentujący podziemny ruch wydawniczy w Lublinie.
W roku 2006 Ośrodek stał się gospodarzem Trasy Podziemnej, w której stworzył opowieść o historii Lublina od chwili jego narodzin.
W roku 2008 Ośrodek przejął i uratował od zniszczenia starą drukarnię. To z tej drukarni zrodziło się w Lublinie nowe miejsce kultury – „Dom Słów” a wraz z nim program poświęcony książce, jej historii ale też literaturze i poezji. „Dom Słów” znajduje się w samym środku biednego i zdegradowanego śródmieścia Lublina. Dlatego powstał tu również program o charakterze społecznym.
Brama:
Gdy byliśmy dopiero na początku naszej drogi powstał tekst, opisujący nasze spotkanie z Bramą Grodzką:
„Nigdy nie wybieramy czasu ani miejsca, w którym przychodzi nam żyć.
W tym świecie tak pięknym i okrutnym jesteśmy tylko gośćmi i wędrowcami.
Skąd?
Dokąd?
Dlaczego właśnie to miasto?
Ta ulica?
Ta Brama?
Ta mała sala nad Bramą?
To tu, w Bramie Grodzkiej, zwanej też Bramą Żydowską, stojącej na straży nieistniejącego Miasta – żydowskiej Atlantydy, próbujemy zrozumieć co oznacza to miejsce dla nas dzisiaj, jakim jest dla nas przesłaniem.
To tu rozmawiamy o książkach. O poezji. O sztuce. Starając się w zgiełku i chaosie codzienności chronić sens i porządek świata.
To tu, w tej sali nad Bramą, czasami od święta stajemy się też artystami odrzucając zasłonę szarości i zmęczenia. Odsłaniając nasz Teatr.
To tu, w tym miejscu zawarliśmy wiele przyjaźni, wiele się nauczyliśmy, wiele przeżyliśmy.
To Brama Grodzka dała nam tę piękną podróż. Bez niej nie wyruszylibyśmy w drogę.”
W świecie w którym żyjemy potrzeba więcej takich Bram. To dzięki takim miejscom chociaż trochę – zgodnie z żydowską zasadą „Tikkun olam”, „naprawiania świata”, czynimy go trochę lepszym. We współczesnym świecie – tak bardzo różnorodnym i podzielonym, potrzeba więcej empatii, współodczuwania i zrozumienia dla innych. W Lublinie dotyczy to w szczególności pamięci o jego żydowskich mieszkańcach zabitych w czasie Zagłady.
Tomasz Pietrasiewicz
