Kury z Pawliwki

Kiedy zamieszkaliśmy we własnym domu pod Czernihowem, mama zaczęła hodować kury. Miałam wtedy dziesięć lat, bardzo nie chciałam się wyprowadzać z Kijowa – tam było się z kim bawić na podwórku naszego czteropiętrowego bloku, w szkole też miałam koleżanki i kolegów, szaleliśmy na przerwach, chowaliśmy się w zakamarkach szkolnego podwórka, i opowiadali mi mnóstwo strasznych historii o tym, jak się mieszka na wsi – świnie tam chodzą po ulicach, rzucają się na ludzi, w nocy biegają dzikie psy, wściekłe rysie wyskakują z lasu i rozszarpują dzieci, które wyszły po chleb do wiejskiego sklepu, a na dokładkę są tam ogródki zarośnięte chwastami i trzeba je pielić bez przerwy przez całe lato, i stonka na ziemniakach, która je ciągle zjada, i trzeba ją zbierać do słoika i topić w rzece albo rozdeptywać na drodze, a żuki wtedy obrzydliwie mlaskają pod nogami. Ale mama powiedziała, że w takich ciasnych blokowych klitkach dzieci bardzo chorują i mój młodszy brat wiecznie kaszle, do przedszkola prawie nie chodzi, jest osłabiony, potrzebujemy słońca i zieleni.

I stonki na drodze, pomyślałam. 

„Posadzimy kwiaty” – mówiła mama.

A między kwiatami będzie pełno chwastów, myślałam.

„Pod oknem będą wiśnie” – mówiła.

I wściekłe świnie będą biegać pod oknami, myślałam.

A potem w miejscu ogródka mama zrobiła trawnik, kupiła nam huśtawkę, która wisiała na starym drzewie, piasek i domek, w którym można się było schować i wyglądać przez okienko, i wysiała maciejkę, która pachniała tak, że aż kręciło się w głowie, zamiast wiśni zakwitł pod oknami stary bez, i zaczęła hodować kury.

Nasze kury były nienormalne. U wszystkich kury rosły, znosiły jajka, wysiadywały kurczęta, czasem kury były zjadane w rosole czy duszone z jabłkami,
i dorastały nowe kurczęta. A u nas – nie: naszych kur było mało, każda miała imię, znosiły jajka i umierały same ze starości, a wtedy mama zakopywała je pod krzakami jaśminu w kącie podwórza. Kurze imiona czasem się powtarzały i żyła u nas Mańka Trzecia, Tańka Druga, jak królowe. Kiedy zaczęła się wojna, po dwóch dniach mama zabrała kury do naszej piwnicy, tej, w której się ukrywaliśmy.

„Nie zostawię ich samych” – mówiła. – „A jeśli trafią w kurnik?”.

Nie wiem, co się kurom bardziej nie podobało – chłód, odgłosy wybuchów, piwnica, czy mój brat, który ze strachu czy z nudów nieustannie im dokuczał przez pręty klatek. Mama kategorycznie zabraniała nam wychodzić z piwnicy, nawet do kuchni, gdzie sama gotowała nam naszą kaszkę na strasznie słabym gazie, który ledwie się palił, taki się u nas zrobił podczas wojny.

„Nie” – mówiła. „We wsi już są Rosjanie. Ani mi się ważcie wyłazić z piwnicy”.

Tata złościł się, że nie wyjechaliśmy od razu, pierwszego dnia wojny, jak inni sąsiedzi. Mówił, że trzeba natychmiast jechać, jest dokąd – ma brata we Lwowie, znajdzie tam dla nas miejsce, już dwa tygodnie przed wojną prosili, żebyśmy przyjechali, ale mama kategorycznie się sprzeciwiła.

„A kury?” – mówiła. „Co z kurami? My wyjedziemy, a one?”.

 Kury mieliśmy teraz tylko cztery, mama planowała latem kupić nowe. Nazywały się Luda, Swieta Druga, Halka i Nastia Szósta. Nastie, nie wiedzieć czemu, wiecznie u nas chorowały i zdychały.

„No i niańcz teraz kury” – powtarzał ze złością tata, kiedy praktycznie przeprowadziliśmy się do piwnicy. „Póki nas tu wszystkich te orki nie zastrzeliły. Dobrze ludzie gadają, wysłuchaj kobiety i zrób odwrotnie”.

W piwnicy robiło się coraz zimniej, chociaż nie wiem, jak to możliwe. Może dlatego, że ciągle tam siedzieliśmy, jedliśmy i spaliśmy, piwnica łapała więcej wilgoci, naprawdę nie wiem… ale czasem, długimi wieczorami, kiedy siedzieliśmy tam po ciemku, czułam, jak z głębi ziemi wyciągają się ku nam jakieś pradawne, zimne ręce, chwytają za gardła i duszą.

Te wieczory w piwnicy były najgorsze. Świecy nie zapalaliśmy, oszczędzaliśmy telefony. Brat spał, on ciągle spał, kiedy tylko nie dokuczał kurom albo nie grał na telefonie. Rodzice rozmawiali o swoich sprawach i ich rozmowy były niedobre, straszne. Wiedziałam, że nie warto nic mówić, wtrącać się, komentować – bo wtedy zaczynali strasznie krzyczeć.

Któregoś ranka, kiedy obudziłam się w piwnicy, nie chciałam wstawać. Leżałam w ciemności, nie wiedziałam, czy jest dzień czy noc, czułam drżące, zimne ręce mroku, które wyłażą ze ścian i zaciskają się na moim gardle, i nie chciałam wstawać, ruszać się, oddychać, żeby nie wystraszyć tych przerażających rąk, żeby mnie nie zadusiły.

Ktoś mówił coś do mnie, ale ja bałam się odezwać, żeby nie znalazły mnie ręce mroku. Ktoś mnie szturchał, ale nie odpowiadałam na poszturchiwanie, bo tylko kiedy będę całkowicie nieruchoma, ręce mroku znikną, odejdą, wreszcie ich nie będzie, oszukam je.

A potem znalazłam się na dworze i oczy bolały mnie od światła, tata trzymał mnie na rękach, obok biegła przestraszona mama i pakowała coś do samochodu, trzasnął bagażnik, ja wciąż jeszcze w odrętwieniu patrzyłam, jak wyjeżdżamy z naszego podwórka, ostrożnie, tyłem. Jak jedziemy powoli ulicą, i dopiero za pustym punktem kontrolnym, gdzie nie wiedzieć czemu nikogo nie było, pomyślałam:

„Tak po prostu przejechaliśmy?”

I powiedziałam do brata:

„Daj klatkę!”.

Brat siedział obok i trzymał na kolanach drucianą klatkę z przycichłymi kurami.

„To przez ciebie!” – powiedział i oddał klatkę.

Nie zrozumiałam, co przeze mnie – przeze mnie nikogo nie było na punkcie? Przeze mnie kury są cicho? Czy przeze mnie wreszcie wyjechaliśmy z tej piwnicy?

W Czernihowie szukaliśmy punktu zbornego dla kolumny ewakuacyjnej, wszystkie mosty przez rzekę były zbombardowane i nie było już drogi, wolontariusze przypływali łódkami i przedzierali się jakimiś sekretnymi leśnymi drogami, którymi sami byśmy nie przejechali, bo nie znaliśmy tych lasów.

Wreszcie ktoś powiedział, że może puszczą samochody przez kładkę dla pieszych.

„To kładka dla pieszych” – powiedziano tacie. „Nie wiem, czy przejadą po niej samochody. Poczekajcie, postójcie, potem powiemy”.

Pojechaliśmy do babci – mamy naszej mamy, ulica koło niej cała była zasypana jakimiś ułamkami, cegłą, betonem, szkłem, zwykłymi śmieciami. Sąsiedni dom nie miał wszystkich ścian, w dziurach widać było jakieś wiszące gałgany, ludzie krążyli wokół ruin, gotowali obiad w kociołku nad ogniskiem jakby to była zwykła rzecz.

Moja mama wyrosła na tym podwórku i kiedy zobaczyła tę zawaloną ścianę, zaczęła płakać, dusić się łzami, i za nic nie mogła przestać, chociaż ona nigdy nie płakała, w ogóle, ani podczas wojny, ani przed wojną, nigdy.

Wygrzebaliśmy się z samochodu, babcia już wybiegła do nas na dwór, a mama nie wysiadała, i baliśmy się do niej odezwać, i cały czas rozmawialiśmy
z babcią, żeby nie zobaczyła, jak mama płacze i płacze, i płacze.

Jakąś godzinę później zadzwonili do taty. Można jechać przez kładkę dla pieszych, powiedzieli, wytrzyma. I od razu pojechaliśmy, nawet nie zdążyliśmy spokojnie pożegnać się z babcią, tylko pospiesznie, w biegu.

Ale nie zdążyliśmy.

Samoloty już latały i zrzucały bomby, i wyły ocalałe syreny, i wyły nisko nad nami samoloty, mama odwróciła się do nas z przedniego siedzenia, nachyliła się, objęła nas, zasłoniła sobą, coś szybko szeptała, nie rozróżniałam słów.

Staliśmy tak, tata bał się teraz jechać i to było bardzo straszne. A potem tata nie wytrzymał i jednak pojechał na most. Zatrzymali go na posterunku kontrolnym.

„Nie przejedziecie” – mówili mu. „Most nie wytrzyma, most już jest uszkodzony! I nie wyjedziecie z miasta, strzelają, nie jedźcie!”.

Wtedy coś wybuchło bardzo blisko, wszyscy się skulili.

„Znowu walą po moście” – ktoś powiedział. „Ten też chcą, ostatni już, paskudy”.

I tata pojechał.

Drżałam, mama obejmowała nas, czułam każdą belkę mostu i przerażającą pustkę pod nami, i gdzieś w głębi – zimną rzekę. Słyszałam jej szum, jej lodowatą wodę, czułam, jak most wibrował pod naszymi kołami całą swoją konstrukcją, czułam cały jego beton
i jego zbrojenia… Jak dygocą, jak za moment się zawalą.

Ale most się nie zawalił.

Przejechaliśmy go do końca i pojechaliśmy dalej. I samoloty dalej latały, ale wybuchy oddalały się, cichły, gdzieś tam, za nami, i mama usiadła spokojnie, patrzyła przed siebie.

Myślałam – jesteśmy uratowani, już po wszystkim, nareszcie, teraz normalna droga i będzie ratunek, a brat zaczął marudzić, że chce pić, ale za wcześnie się ucieszyliśmy, za wcześnie, po prostu nie wiedzieliśmy, nie mieliśmy pojęcia, gdzie są nasi, gdzie nie nasi, przecież każdego dnia wszystko się zmieniało.

Mama akurat odwróciła się do nas, pokazywała coś przed nami:

„O, tam, widzicie?”.

Nie widzieliśmy, pochyliliśmy się, patrzyliśmy
w szczelinę między siedzeniami, próbując dostrzec, co ona nam pokazuje, i wtedy zaczęli do nas strzelać. Strzelali gdzieś z boku, brat wrzeszczał, tata krzyknął: „Wszyscy na dół! Na dół!” A potem wszystko działo się bardzo szybko, kilka sekund, których nie da się opisać, samochód ruszył jakoś bokiem, znów strzelali, pękały szyby, brat wrzeszczał. A potem staliśmy i nie rozumiałam, co się dzieje, a mama krzyknęła gwałtownie:

„Bierzcie kury, idźcie przodem! Pilnujcie kur! Przestraszyły się!”.

Wysiedliśmy, mama nas poganiała

„Biegiem! Biegiem! Prosto przed siebie!”.

Biegliśmy.

„Pilnujcie kur” – słyszałam, ja niosłam dwie i brat dwie.

„Biegiem, bo kury się boją! Jeszcze pozdychają!” – słyszałam krzyk mamy.

Biegliśmy.

„Pilnujcie kur!”

„Czemu tak się złości?” – myślałam i biegłam, bałam się na nią obejrzeć, mówiła z taką złością, jakiej nigdy wcześniej nie słyszałam.

Nie wiem, ile tak biegliśmy – jeśli wcześniej w samochodzie czas się skurczył, to teraz się rozciągnął i ciągnął jak wieczność. My biegliśmy, mama nas poganiała, kury trzepotały w moich rękach.

Znaleźli nas nasi żołnierze.

„Jesteście sami?”

„Nie, nie” – mówiłam. „Tam jest mama”.

Ale mamy nie było, i mgła przesłaniała drogę, zimna taka mgła, nie było widać samochodu, drogi, mamy też nie było.

„Musi gdzieś tu być!” – mówiłam. „Przecież na nas krzyczała!”.

Ale nigdzie jej nie było i zabrali nas, obiecując, że poszukają i będą wołać, ale nie znaleźli. Ktoś jechał do Kijowa i żołnierze powiedzieli:

„Zabierz dzieci!”

Nie chciałam iść, wiedziałam, że gdzieś jest mama, ale obiecali, że mamę wsadzą do następnego samochodu.

Uwierzyłam im – to przecież nasi.

W Kijowie oddali nas wolontariuszom. Następnego dnia jechaliśmy pociągiem do Lwowa, odprowadzili nas wolontariusze, proponowali nam jedzenie i picie, nie chcieliśmy, znowu czułam się jakbym zastygła, zdrewniała, prosiłam tylko, żeby nakarmili kury, i jeszcze kurom trzeba dać wodę, one muszą pić. Kury zostały przeniesione z drucianych klatek do transporterów dla kotów, po dwie do transportera. Nieśliśmy je z bratem. Ja – białe, Ludkę i Swietkę Drugą, a brat jarzębate – Halkę i Nastię Szóstą.

Pociąg jechał całą noc. W pociągu było ciemno. Siedzieliśmy w ciemnym przedziale, ja przy oknie, brat koło mnie, postawił transporter z kurami na podłodze, ja trzymałam swój na kolanach i czułam, jak od czasu do czasu kury niespokojnie się tam w środku trzepocą. Na dużych stacjach pociąg przejeżdżał przez zwrotnice, które tak głośno stukały pod kołami –
zupełnie jak odległe salwy.

Brat zasnął na siedząco, ja całą noc nie spałam, patrzyłam na światła przydrożnych stacyjek, sygnały nocnych przejazdów, które mijaliśmy, nieznane mi, obce przystanki.

We Lwowie czekała na nas nasza druga babcia. Płakała, całowała nas, dokądś nas prowadzili, wieźli, zabrali mi kury, ktoś niósł kury w transporterze dla kota, szukałam ich, cały czas się rozglądałam.

Rano obudziłam się w mieszkaniu, było cicho i przestronnie, ostrożnie przeszłam po chłodnej podłodze i spytałam babcię:

„Gdzie nasze klatki dla kur? Są?”

„Są” – powiedziała babcia. „Kury siedzą na balkonie. Klatki schowałam, po co ci one?”

„Przecież będziemy uciekać dalej… kiedy tutaj zaczną strzelać…” – wyjaśniłam. „Trzeba będzie zabrać kury”.

We Lwowie było bardzo spokojnie i bardzo jasno. Siedziałam przy oknie i patrzyłam, jak ludzie chodzą po ulicach. Patrzyłam, w co są ubrani, patrzyłam na ich twarze, kiedy śmiali się i rozmawiali.

Nie pytałam więcej o mamę i tatę.

Strach było pytać.

Ale babcia sama nam powiedziała.

Pod wieczór przyszła do nas, trzymała w ręku telefon i płakała.

„Znaleźli ich” – powiedziała do mnie. „Nie bój się, nie bój się, tylko nie płacz. Żyją, tylko są bardzo ciężko ranni. Oboje byli nieprzytomni w tym samochodzie, zniszczonym, ale żyją, słyszałam, że ich wyciągnęli i wiozą do szpitala… i… wasza mama, jej nogi… Rozumiesz… dzieci… Co wyście mówili… Jej nogi… Jak ona wtedy mogła iść razem z wami?”